د
داداش: برادر(لقب ترکی) (هراتی: لالا) ـ
دادگاه: محکمه
دادستان: مدعی العموم
دادگستری: عدلیه
دارایی: مالیه
دارایی، ادارهء: مستوفیت
داروخانه: دواخانه
داروساز: دواساز، فارماکولژست
داروسازی، دانشکدهء: فارمسی
دام: مال
دامپروری: فلاحت
دامداری: مالداری، فلاحت
دانش آموز: متعلم
دانشجو: محصل
دانشسرا: کالج
دانشکده: پوهـنزی، فاکولته
دانشگاه: پوهنتون
دانشنامه: شهادت نامه
دانشیار: اسستانت
دایی: ماما
دبستان: مکتب
دبیر: معلم
دبیر: سکرتر، منشی
دبیرخانه: سکرتریت، قلم مخصوص، تحریرات، دارالانشاء
دبیر ِ کـُل: منشی عمومی، سرمنشی
درجه دار: ضابط
درشکه(پولندی): گادی، تانکه
درصد: فیصد
درمانگاه: کلینیک(انگلیسی) ـ
دریا: بحر
دریایی: بحری
دستبند: چوری
دستبند ِ زندانی: ا ُلچک
دستپاچه: وارخطا( در هرات: هولکی) ـ
دفترچه: کتابچه
دستشویی: تشناب
د ُکـتر(فرانسه): داکتر(انگلیسی) ـ
د ُمـَل: دانه، زورک، دنبل
دُنبلان: کلپوره (خصیهء گوسفند) ـ
دندانپزشک: داکترِ دندان
دوجین: درجن
دوچرخه: بایسکل(انگلیسی) ـ
دوش(فرانسه): شاور(انگلیسی) ـ
دوقلو: دوگانگی( در هرات: جملی) ـ
دویست: دوصد
دهان دره: فاژه (درهرات: خمیازه) ـ
دیپلوم(دپلوم- فرانسه): شهادتنامه
دیپلمه(فرانسه): بکلوریا پاس، فارغ التحصیل

ذ
ذ ُرّ َت : جواری

ر
رادیولژی(فرانسه): اکسریز(انگلیسی) ـ
رازیانه: بادیان
راننده: درایور، دریور(انگلیسی) ـ
رانندگی: درایو(انگلیسی) ـ
راهنمایی: ترافیک
رب دوشامبر(فرانسه): چپن ِ خانه
ر ُتـَیل: غوندل
رزمناو: کشتی جنگی
رسانه های گروهی: وسایل جمعی
ر ُفتگر: جاروکش، مأمور تنظیفات
رگبار: باران تـُند
رُل(فرانسه): اشترنگ(انگلیسی) ـ
رنگین کمان: کمان رستم
روابط عمومی: ارتباط عامه
روانپزشک: داکتر متخصص امراض روحی، متخصص عقلی و عصبی
روزنه: پنجره
روغن مایع: تیل
روناس: رودنگ
رهن: 1.گرو2. اجاره
روسری: چادر، دستمال، قطیفه(هرات: قدیفه) ـ
ریواس: ر ِواشک
ریه: شــُش

ز

زائو: زچه (هراتی: زاچ) ـ
زاپاس( روسی): اشتپنی
زاج: زاک
زاج سفید: زمچ (هراتی: زمه) ـ
زایمان: ولادت
زالزالک: لوکات (نوعی) ـ
زنان و زایمان: نسایی و ولادی
زندان: محبس
زندانی: محبوس، بندی
زلوبیا: جلبی
زمین لرزه: زلزله
زیرسیگاری: خاکستر دانی
زیرشلواری: تنبان
زیگزاگ: پسدوزی(اصطلاح خیاطی) ـ
زیرزمین: تکاوی (هراتی: زیرزمینی) ـ
زیستشناسی: بیالوژی، بیولوژی

ژ
ژاندارمری(فرانسه): ژاندارم، ژاندارمه
ژانویه(فرانسه): جنوری(انگلیسی) ـ
ژتون(فرانسه): شماره، نمره
ژست(فرانسه): قیافه، پـُز
ژلاتین(فرانسه): جلاتین(انگلیسی)، سریشم ماهی
ژله(فرانسه): جلی
ژوئن(فرانسه): جون(انگلیسی) ـ
ژوئیه(فرانسه): جولای(انگلیسی) ـ
ژورنال(فرانسه): 1. مجله 2. کتلاگ(انگلیسی) ـ
ژیمناستیک(فرانسه): جمناستیک(انگلیسی) ـ

س
سازمان ملل: مؤسس? ملل متحد
ساقدوش: شاه بالا
ساک(فرانسه): دستکول
ساکت: چـُپ، آرام
سالاد(فرانسه): سلاّته
سالـَک: سالدانه(درهرات: دانهء سال) ـ
سبد: زنبیل
سبیل: بروت
سبیلو: بروتی
ستاد جنگ: ارکان حرب
سحری: پس شبی
سـدّ: بند
سرباز: عسکر
سربازخانه: قشله
سرپیچ برق: هولدر
سرخک: سُـرخکان (در هرات: گل افشان) ـ
سـُرخوردن: لغزیدن (عامه: لخشیدن) ـ
سرسره: لغزان، لغزنده
سرُم(فرانسه): سیرم
سروان: جگرن (پشتو) ـ
سرکار: حواله دار
سرکار: لقبی است که به جای خانم و آقا خطاب شود
مانند: جناب
سرکوفت: سرزنش
سفارشی: فرمایشی
سفره: دسترخوان
سکسکه: هِـکک
سمج: شَـله
سمنو: سمنک (هرات: سمنو) ـ
سند ماشین: جواز سیر
سنگریزه: ریگ، ریگچه، سنگچل
سنگواره: فوسیل (انگلیسی، فسیل) ـ
سوت: اشپول، اشپولاق
سوسک: مادر کیکها
سوسیس(فرانسه): ساسیج(انگلیسی) ـ
سوهان: سوهانک (شیرینی) ـ
سویچ(انگلیسی): کلید
سیب زمینی: کچالو
سیرابی: شکمبه
سیگار: سگرت
سیگاری: سگرت کش
سیمان(فرانسه): سمنت(انگلیسی) ـ

ش
شاپرک: شب پره، بمبیرک (هرات: شوپرک) ـ
شارژ(فرانسه): چارج(انگلیسی) ـ
شاه پسند: بربینه(گل) ـ
شاهی: تراتیزک
شبدر: شفتل
ششلول: هفت تیر
ششلیک(ترکی): کباب پـُشتی
شکر: بوره
شکلات(فرانسه): چاکلت (انگلیسی) ـ
شکلک: قلاق (هراتی: ساز گرفتن، تقلید کردن) ـ
شکمو: شکمبوی
شـُل: سست
شلتوک: شالی
شلوار: ازار، تمبان(تنبان) ـ
شلواربند: ازاربند( هراتی: بند تنبان) ـ
شُله: دلده (هراتی: قلور) ـ
شله قلمکار: نوعی دلده( هرات: آش بهمجوش) ـ
شلیک: فیر(انگلیسی) ـ
شمش طلا: خشت طلا
شمعدانی: جریبن(گل) ـ
شنا: آب بازی
شناسنامه: تذکرهء نفوس
شنبلیله: حلبه
شن: ریگ (هراتی: قوم-ترکی) ـ
شنزار: ریگزار
شنل: چپن بی آستین
شورای ملی: اولسی جرگه، شورای ملی
شورت(انگلیسی): سنتراج
شوسه(فرانسه): جادّ? پختهء اسفالت نشده
شوفاژ: مرکزگرمی
شومینه(فرانسه): بخاری دیواری
شوید: شبت
شهربانی: قوماندانی امنیه
شهردار: شاروال، رئیس بلدیه
شهرداری: شاروالی، بلدیه
شهرستانی: اطرافی
شهریور: سنبله
شیرجه: دایو، دایف(انگلیسی) ـ
شیرین بیان: شیرین بویه
شیمی: کیمیا
شیمی آلی: کیمیای عضوی